ԷՊԻԳԵՆԵՏԻԿԱ: Ի՞ՆՉ Է ԹԱՔՆՎԱԾ ԴՆԹ-ԻՑ ԱՆԴԻՆ
էպիգենոմը քիմիական «նիշերի» մի համակարգ է, որը կպչում է ԴՆԹ-ին, որով և ղեկավարում է ԴՆԹ-ի գենետիկ ինֆորմացիայի էքսպրեսաիան: Այդ քիմիական «նիշերը» ակտիվացնում կամ պասիվացնում են գեները: Եթե դիտարկենք ԴՆԹ-ն որպես դաշնամուրի հսկայական ստեղնաշար, ապա գեները հանդես կգան, որպես ստեղներ, որտեղ յուրաքանչյուր ստեղն համապատասխանում է դաշնամուրի մեկ նոտային: էպիգենետիկական պրոցեսը սահմանում է, թե երբ և ինչպես կարող է յուրաքանչյուր ստեղն սեղմվի, որպեսզի փոխվի նվագվող մեղեդին: Սակայն, խոսելով գենոմի մասին մենք պետք է նշենք, որ այն կարելի է ներկայացնել, ոչ թե մեկ դաշնամուրի տեսքով, այլ մի ողջ նվագախմբի, որն ղեկավարվում է անհայտ դիրիժորի կողմից:1 Այլ կերպ ասած, Էպիգենետիկան գեների էքսպրեսաիայի ղեկավարումն է, որն տեղի է ունենում առանց ԴՆԹ-ի ծածկագրի հաջորդականության փոփոխության:
Եթե գենոմը համեմատվում է համակարգչի սաքակազմի (hardware) հետ (մասնավորապես` hard drive-ի հետ), ապա էպիգենոմը իրենց ներկայացնում է օպերացիոն համակարգ, որն ղեկավարում է համակարգչային սարքակազմի (hardware) գործողությունը:2
Թոմաս Վուդուրոդը “The Mysterious Epigenome: What Lies Beyond DNA” գրքում գրում է. “Բջջում հայտնաբերվել է բարդ ծրագրային համակարգ, որն ԴՆԹ-ից դուրս է գտնվում, որն ուղղորդում է ԴՆԹ-ի ֆունկցիաները: Այս ղեկավարման բարձր համակարգը ներգրավված է ծերացման, քաղցկեղի և այլ հիվանդությունների առաջացման գործում: ԴՆԹ-ից անդին գտնվող այս ինֆորմացիան վճռական դեր է խաղում մեր 60 տրիլիոն բջջիջներից յուրաքանչյուրում հրահանգելով գեներին երբ, որտեղ և ինչպես նրան պետք է արտահայտվեն”:3
Այսինքն, Բջիջին գործելու համար անհարաժեշտ է շատ ավելի շատ ինֆորմացիա, քան այն պարունակվում է ԴՆԹ-ի թվային ծածկագրում, սա իր հերթին նշանակում է, որ այժմ գիտնականները ոչ միայն պետք է բացատրեն ԴՆԹ-ի թվային ինֆորմացիայի ծագում, այլ նաև ԴՆԹ-ից անդին գտնվող բազմաշերտ ինֆորմացիոն համակարգի ծագումը, որն կոչվում է էպիգենոմ”
Թոմաս Վուդուրոդը “The Mysterious Epigenome: What Lies Beyond DNA” գրքում գրում է. “Ի՞նչպես կարող են գիտնականնեը բացատրել բջջի բարդույթան ծագումը երբ նրանք ընդհարվում են մի նոր ինֆորմացիոն շերտի` ծածկագրված լեզվի մի նոր համակարգի հետ, որը գտնվում է ԴՆԹ-ի վրա և նրանից անդին….ամբողջական բարդության այս բարձր մակարդակը ակնհայտ լրացուցիչ “նախագծման” չափորոշիչ է ավելացնում նրանց համար, ովքեր չունեն սահմանափակ մտածելակերպ պայմանավորված իրենց անհատական աշխարահայացքով”:3
Տարբեր գենետիկ հաղորդագրություներ “միացվում” կամ “անջատվում” են այնպիսի էպիգենետիկական պրոցեսի միջոցով ինչպիսին ԴՆԹ-ի մեթիլավորումն է: ԴՆԹ-ի մեթիլավորումը տեղի է ունենում ԴՆԹ-ի հաջորդականության CpG կոչված տեղամասում, որտեղ ցիտոզին նուկլեոտիդը գտնվում է Գուանինի կողքին: CpG տեղամասը մեթիլավորվում է ԴՆԹ մեթիլտրանսֆերազ էնզիմների միջոցով (DNMTs), որոնք իրենց հերթին ղեկավարվում են ԴՆԹ-ի սպիտակուց չծածկագրող տեղամասերի ՌՆԹ պատճենի` (LncRNA)-ների կողմից:4 Մեթիլավորումը կատարվում է ցիտոզինին մեթիլ խմբի (-CH3) ավելացմամբ: Երբ գենը “անջատվում” է ապա նրանում պարունակվող հաղորդագրությունը այլևս չի կարող ընթերցվել կամ գործել: Եթե գենետիկ մուտացիան, որն կարող հիվանդության պատճառ հանդիսանալ “անջատվում” է էպիգենետիկական նիշերի միջոցով, ապա այդ գենը այլևս չի կարող հիվանդություն առաջացնել: Սակայն, էպիգենետիկ նիշերի փոփոխությունը կարող է “միացնել” գենը և գենի ակտիվացումը կզարգացնի հիվանդություն: Օրինակ, ինչպես արդեն նշեցի մեթիլավորումը կատարվում է CpG տեղամասում, սակայն ԴՆԹ-ում կան հատվածներ, որոնցում այս տեղամասերը խիտ են և նմանատիպ հատվածները կոչվում են CpG կղզյակներ, որտեղ սովարաբար նորմալ բջիջներում մեթիլավորում տեղի չի ունենում: Սակայն, քաղցկեղածին բջիջներում այս տեղամասերը չափից ավելի են մեթիլավորված են լինում:Այսպիսով, CpG կղզյակների գերմեթիլավորումը կարող է հանգեցնել ուռուցքի “անջատելով” ուռուցքի զարգացումը կանխարգելող գեները: Ժառանգական քաղցկեղ առաջացնող գեների կեսը “անջատվում” են մեթիլավորման միջոցով: Էպիգենետիկական այս փոփոխությունը տեղի է ունենում քաղցկեղի զարգացման վաղ փուլերում:5
Մյուս էպիգենետիկ մեխանիզմը, որը պատասխանատու է գեների էսպրեսիայի համար հիստոների հետ-տրանսլացիոն ձևափոխությունն է: Հիստոնները քրոմատինի հիմնական բաղադրիչներն են, որոնք հայտնի են նուկլեոսոմ անվամբ: Հիստոնները կոճանման սպիտակուցներ են (H2A, H4, H2B, և H3), որոնց շուրջ փաթաթվում է ԴՆԹ: Տարբեր հիստոններ հետ-տրանսլացիոն ձևափոխություններն ուղղակիորեն կապված են քրոմատինի կառուցվածքի հետ, որոնք ստեղծում են մի բարդ համակցական համակարգ, որն հայտնի է որպես Հիստոնի ծածկագիր անվամբ:6 Հիստոնի ծածկագիրը թելադրում է դինամիկ անցումները տրանսկրիպցիոն ակտիվ վիճակից դեպի տրանսկրիպցիոն պասիվ վիճակի: Երբ հիստոնները ձևափոխվում են ապա նրանք կարող են ազդել, թե ինչպես քրոմատինը կարգավորվի: Եթե Քրոմատինը իր խտացված ձևի մեջ չէ, ապա այն գործում է որպես ակտիվ euchromatin և նրա հետ կապված ԴՆԹ կարող է տրանսկրիպցիայի ենթարկվել, իսկ եթե քրոմատինը իր խտացված ձևի մեջ է գտնվում, գործում է որպես պասիվ հետերոքրոմատին, ապա ԴՆԹ-ի տրանսկրիպցիա չի կարող տեղի ունենալ:
Հիստոնների ձևափոխման հիմնական երկու եղանակներն են մեթիլավորում և ացետիլացում, որոնք քիմիական պրոցեսներ են, որի ընթացքում կամ ավելացնում մեթիլի կամ ացետիլի խմբեր (C2H30 ) համապատասխանաբար լիզին կոչվող ամինաթթվին H3 և H4 հիստոների վրա: Ացետիլացումը իրականացվում է “գրող” Հիստոն ացետիլատրանսֆերազ (HATs) և “ջնջող” Հիստոն դեացետիլազ (HDACs) էնզիմների միջոցով: Ացետիլացումը սովորաբար կապված է ակտիվ քրոմատինի (տրանսկրիպցիոն ակտիվ գեների) հետ, մինչդեռ ացետիլ խմբի հեռացումը (deacetylation) գլխավորապես կապված է պասիվ հետերոքրոմատինի (տրանսկրիպցիոն պասիվ գեների) հետ: Մյուս կողմից, հիստոնի մեթիլավորումը կարող է հանդես գալ, որպես նիշ քրոմատինի ակտիվ և պասիվ հատվածների համար: Օրինակ, լիզին (K9)-ի մեթիլավորումը (H3) հիսթոնի վրա նշում է պասիվ ԴՆԹ, որն պասիվացնում է ողջ իգական X քրոմոսոմը: Մեկ այլ Լիզին ամինաթթվի (K4) մեթիլավորումը նույն (H3)-ի վրա ակտիվացնում է գեները: Մեթիլավորումը կատարվում է լիզին H3 և արգինին H4 ամինաթթուների վրա: Այս նիշերից որոշները, ինչպես օրինակ Լիզին 14-ի ացետիլացումը H3 հիստոնի վրա (H3K14ac) կամ (H3K4me3)-ն կապված են տրանսկրիպտորնեն ակտիվ գենային տեղամասերի հետ, մինչդեռ H3K9me3 կամ H3K27me3 պասիվացնում են քրոմատինը :7
Այսպիսով, ԴՆԹ մեթիլավորումը սովորաբար աշխատում է հիստոնի փոփոխության հետ միասին “ակտիվացնելով” կամ “պասիվացնելով” գեները: Մինչ վերջերս, գիտնականները մտածում էին, որ յուրաքանչյուր նոր սերունդ սկսում է իր նոր “տպագրված” գենոմով, որն նույնությամբ փոխանցում է հետագա սերունդներին: Քանի որ բեղմանվորումից հետո էպիգենետիկական նիշերի հետքերը, որոնք գտնվում են ձվաբջջի ԴՆԹ-ի և սպերմատոզոիդի ԴՆԹ-ի վրա ջնջվում են: Նոր նիշերը առաջանում են սաղմի զարգացմանը զուգընթաց: Սակայն, գիտնականները սկսեցին գրանցել այն դեպքերը, որոնցում որոշակի հատկանիշի ժառանգականությունը չի պայմանավորվում գենետիկայի հիմնական օրենքներով, ակնարկելով, որ առնվազն որոշ էպիգենետիկական “նիշեր” կարող են փոխանցվել նոր սերնդին: Այսպիսով, Էպիգենետիկական փոփոխությունները, որոնք առաջանում են արտաքին գործոնների ազդեցությամբ (օրինակ՝ սննդակարգի, սթրեսի կամ տոքսինների) կարող են ժառանգվել սերնդեսերունդ: Ավելին, էպիգենետիկ փոփոխությունների ազդեցություները տեղի են ունենում ոչ միայն արգանդում սաղմի զարգացման ժամանակ,8 այլ նաև ողջ կյանքի ընթացքում:9 Այսինքն, Ցանկացած արտաքին ազդեցության, որ անհատը ենթարկվում է իր կյանքի ընթացքում կարող է վճռորոշ ազդեցություն ունենալ նրա երեխաների և թոռների առողջության վրա: Այս երևույթը անվանվում է անդրսերունդային (transgenerational) էպիգենետիկ ժառանագականություն:10 Բազմասերունդային էպիգենետիկ ժառանգականությունը կարող է բացատրել, թե ինչու ժառանգական հիվանդությունների 98%-ը պայմանավորված չէ մենդելյան գենետիկայով :11 Այդ իսկ պատճառով մարդկային շատ հիվանդություններ կապված են էպիգենետիկական փոփոխությունների հետ շրջակա միջավայրի ազդեցության հետևանքով ինչպես օրինակ` քաղցկեղը. գիրությունը, դիաբետը, ասթման, սկրելոզը, մտավոր հիվանդությունները, ինչպես նաև վաղաժամ ծերացում և աուտիզմը:12
ՀԱՅ ԿԵՆՍԱԲԱՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ: ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԻՆ (ԲԱՆԱՎԵՃԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՎՈՒՄ Է)
ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի, կրտսեր գիտաշխատող Հովակիմ Զաքարյանն պատասխանում է իմ երկրորդ գրառմանը հստակեցնելով իր մտքերը “ՀԱՅ ԿԵՆՍԱԲԱՆԻ ԱՐՁԱԳԱՆՔԸ: ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԻՆ (ԲԱՆԱՎԵՃ)”:
“երբ ասում եմ՝ քո ելակետն է սխալ, նկատի ունեմ այն, որ դու հոդվածներից մեջբերումներ կատարելով, դրանք քո մեկնաբանությամբ ես համեմում, որոնք ոչ մի կապ չունեն հոդվածների բովանդակության հետ”։
Նախ ես երբեք չեմ կատարում այնպիսի մեկնաբանություններ, որոնց գրախոսվող գիտական հոդվածները թիկունք չեն կանգնում: Հովակիմ Զաքարյանը չի կարող մատնանշել իմ կատարած գեթ մեկ մեկնաբանություն, որն այս կամ այն կերպ սատար չի կանգնվում գրախոսվող գիտական հոդվածներով: Այսինքն, ես ինձ թույլ չեմ տալիս շեղվել գիտական մեկնաբանության սկզբունքից: Երկրորդ, իսկ ո՞վ ասաց, որ մեկնաբանություն կատարելը անթույլատրելի է, թեև Հովակիմ Զաքարյանը ճիշտ է նկատել, որ գիտական աշխարհում բանավեճը գնում է ոչ թե գիտական փաստերի լինել կամ չլինելու շուրջ, այլ առկա փաստերի մեկնաբանության շուրջ: Հետևաբար, գլխավոր խնդիրը նրանումն է, թե ում մեկնաբանություն է ավելի համարժեք և հիմնավոր տվյալ խնդրի բացատրության համար:
“Կարելի է յուրաքանչյուր հոդվածից մեկ նախադասություն մեջբերել, համեմատել դա որևէ մարդածին և բարդ մեխանիզմի հետ ու ասել, տեսեք, քանի որ առաջինը երկրորդի նման բարդ է, ուրեմն այն չէր կարող առաջանալ առանց կոնստրուկտորական մտքի առկայության…”
Նախ ոչ թե առաջինը երկրորդից բարդ է, այլ մոլեկուլյար նանոմեքենաները մարդկանց կողմից կառուցված մեքենաներից շատ ավել առաջատար և կատարյալ են իրենց ինժեներական լուծումներով, որ նույնիսկ ժամանակակից նանոտեխնոլոգիայի պայմաններում ինժեներները չեն կարող կառուցել այդպիսի կատարյալ նանոմեքենաներ, ինչպիսին մենք տեսնում ենք բջջում գործելիս: Ասվածս կարող եմ փաստել 2007թ-ին Science ամսագրում տպագրված “Motor Proteins at Work for Nanotechnology” հոդվածում, որտեղ ասվում է.“Այս պահին մենք միայն կարող ենք երազել նման չափսի մեքենաներ կառուցելու մասին, որն կրեր բնության այս հրաշքների [նանոմեքենաների] ֆունկցիաների մի մասը միայն”:1
Ավելին, Նանոտեխնոլագիական դասախոսության ժամանակ ասվում է, “Բնության մեջ առկա է նանոտեխնոլոգիա, որն շատ ավելի առաջատար է քան ժամանակակից նանոտեխնոլոգիան” և հավելում “ժամանակակից նանոտեխնոլոգիան չի կարող կառուցել նման նանոմեքենաներ, որոնք առկա են բնության մեջ, նույնիսկ չի էլ մոտեցել դրան”: Դասախոսությունը ամբողջությամբ ներկայացնում եմ ստորև:
Ընդ որում, մոլեկուլյար նանոմեքենաներից շատերը ունեն “Չնվազող Բարդություն”: “ՉՆվազող Բարդություն” (Irreducible Complexity) հասկացությունը սահմանել է կենսաքիմիկոս Մայքլ Բիհին այն բարդ օրգանների նկատմամբ, որոնք չեն կարող առաջանալ բազմաթիվ, բարերար ոչ մեծ հաջորդական փոփոխություններով: “Չզնվազող Բարդություն” համակարգերը կազմված են մի քանի բաղադրիչներից, որոնք փոխազդելով միմիյանց հետ առաջացնում են հիմնական ֆունկցիա, որտեղ նրանցից գեթ մեկի hեռացումը պատճառ կհանդիսանա համակարգի հիմնական ֆունկցիայի կորստին:2
2009թ-ին տպագրված “Information and Entropy – Top-Down or Bottom-Up Development in Living Systems” գիտական աշխատության մեջ եզրակացվում է, որ ԴՆԹ/Ի-ՌՆԹ/ռիբոսոմ/ամինաթթու/սպիտակուց/ԴՆԹ պոլիմերազան/ “Չնվազող Բարդության” մեքենաների շղթայական կապի առաջացման համար Բանականությունը նախապայման է: Գիտական այս հոդվածում ասվում է. “Բանական նախագծողը անհրաժեշտ է, որպեսզի ինֆորմացիան ներդնի կենսաքիմիական համակարգում: Չնայած, որ ժամանակակից շատ գիտնականներ, այս եզրակացությունը չեն ընդունում փիլիսոփայական պատճառներից ելնելով: Այնուամենայնիվ, Դա տրամաբանական հետևանք է այն թերմոդինամիկական փաստարկի, որն ներկայացվել է այս հոդվածում”:3
“Ի տարբերություն կոնստրուկտորական բյուրոներում կառուցվող սարքերի, որոնք ունեն հստակ նախագիծ, կառուցման ծրագրավորված հաջորդականություն և կառուցող, բնության մեջ շատ գործընթացները քաոտիկ են և հստակ ծրագիր անհրաժեշտ չէ, որպեսզի առաջանան որևէ գործառույթ կատարող կառույցներ”։
Պատահական չէր, որ իմ հոդվածը վերնագրեցի “Ո՛Չ: ՀԱՅ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԸ ՉԵՆ ՀԱՍԿԱՑԵԼ ԲՋՋԻ ԻՐԱԿԱՆ ԲԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆԸ: ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԻՆ ”: Սա ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս հոդվածի գլխագրի ճիշտ ընտրությունը, քանի որ Հայաստանում կենսաբանները տեղյակ չեն, որ մոլեկուլյար նանոմեքենաները կառուցվում են ըստ նախագծի, որն ծածկագրված է ԴՆԹ-ի թվային ինֆորմացիայի միջոցով: Այսինքն, ԴՆԹ թվային ծածկագիրն պարունակում է այն տեղեկատվությունը, թե ինչպես պետք է կառուցվեն մոլեկուլյար նանոմեքենաները:
Առանց ԴՆԹ-ի ծածկագրի չի կարող կազմավորվել և ոչ մի սպիտակուց էլ ուր մնաց որևէ գործառույթ կատարի: ԴՆԹ-ի ծածկագիրն էլ հենց այն ծրագիրն է, որն կարող է առաջանալ բացառապես ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ կողմից, քանի որ բնության մեջ առկա չուղղորդվող ուժերը, լինեն դրանք` բնական ընտրություն, ձգողականություն կամ նյութի ֆիզիկոքմիական հատկությունները ունակ չեն առաջացնելու քառանիշ թվային ինֆորմացիա:4 Ընդ որում, մոլեկուլյար նանոմեքենաների արտադրությունը ըստ ԴՆԹ-ում առկա ծածկագրի շատ նման է արդյունաբերության մեջ լայն կիրառում գտած “CAD-CAM” ծրագրային համակարգին:
“Ասածիս ամենավառ օրինակներից մեկը կորիզում գործող Կախալի մարմիններն են, որոնք կազմված են բազմաթիվ կառուցվածքային և գործառույթային սպիտակուցներից, սակայն դրանց ինքնահավքման համար սպիտակուցների ինքնահավաքման հաջորդականությունը կարևոր չէ։ Կարևորը փոխազդող սպիտակուցների ֆիզիկաքիմիական հատկանիշներն են“։
Բակտերիայի մոլեկուլյար շարժիչ
Կորիզում գործող կախալի մարմինների մասին ես չեմ գրել իմ հոդվածում և չեմ նշել, որ նրանք “Նանոմեքենաներ” են:Անտեղի է հիշատակել մի բան, որն ոչ մի առնչություն չունի մոլեկուլյար նանոմեքենաների հետ:ինչ վերաբերում է նանոմեքենաների ըստ ծրագրի հաջորդական ինքնահավաքմանը, ապա դրա լավագույն օրինակը Բակտերիայի մտրակն է` շարժիչը, որն ունի ինքնահավաքման և ինքնահավաքման փուլերի կարգավորման հստակ ծրագիր, որն ծածկագրված է ԴՆԹ-ում:
“Մի հիմարացրու մարդկանց գիտական աշխատությունների քո և քո նման կրեացիոնիստների մեկնաբանություններով“։
Այժմ հասարակությունը կորոշի, թե ինչ գիտելիքների տեր մարդիկ են Հայաստանում զբաղվում գիտությամբ, որոնք անգամ տեղյակ չեն, որ սպիտակուցային մեքենաները արտադրվում են Ռիբոսոմում ըստ ՌՆԹ-ի միջոցով ԴՆԹ-ից ստացված ծածկագրված ինֆորմացիայի, որն հենց այն ծրագիրն է, որով կառուցվում են նանոմեքենաներ: Մեքենաներ, որոնք շատ ավելի առաջատար են քան 21-րդ դարում մարդկանց կողմից զարգացրած որևէ տեխնոլոգիա: Միայն այն փաստը, որ բակտերիայի շարժիչը աշխատում է գրեթե 100% արդյունավետությամբ ցույց է տալիս նրանց կառուցողի ինժեներական հմտությունը, որն գերազանցում է մարդկային հմտությանը: Ինչ վերաբերում է Բակտերիայի շարժիչի “էվոլյուցիային” ապա հաջորդիվ:
Էդգար Թամարյան, Ճարտարագետ (ՀՊՃՀ)
ՀԱՅ ԿԵՆՍԱԲԱՆԻ ԱՐՁԱԳԱՆՔԸ: ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԻՆ (ԲԱՆԱՎԵՃ)
ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ, կրտսեր գիտաշխատող Հովակիմ Զաքարյանն մեկնաբանում է իմ Ո՛Չ: ՀԱՅ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԸ ՉԵՆ ՀԱՍԿԱՑԵԼ ԲՋՋԻ ԻՐԱԿԱՆ ԲԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆԸ: ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐ ԿԵՆՍԱԲԱՆՆԵՐԻՆ հոդվածը: Ըստ էության նրա մեկնաբանությունից կարելի է առանձնացնել երեք հատված, որոնք հետևյալն են “Դու ի վիճակի չես լինեն օբյեկտիվ” ….Ի սկբանե քո ելակետն է սխալ, խնդրի նկատմամբ քո մոտեցումն է սխալ… բերում ես հոդվածներ, որոնք իբր թե ամրագրում են քո պնդումները, բայց բավական է հոդվածներից որևէ մեկը կարդալ, և պարզ կդառնա, որ դրանք ոչ մի կապ չունեն քո մեկնաբանությունների հետ”:
Նկատենք, որ Հովակիմ Զաքարյանը չի կարողացել գեթ մեկ գիտական աշխատությունից մեջբերում կատարել, որն ցույց կտար իմ ոչ օբյեկտիվ լինելը, Բանն այն է, որ Հովակիմ Զաքարյանը այդ գիտական աշխատությունները առաջին անգամ էր տեսնում և ֆիզիկապես չէր կարող մեկ գիշերվա ընթացքում ընթերցել ավելի քան 40 գիտական աշխատություն և օբյեկտիվության գնահատական տալ:
“Ի սկբանե քո ելակետն է սխալ, խնդրի նկատմամբ քո մոտեցումն է սխալ“
Նկատենք նաև, որ Հովակիմ Զաքարյանը նշում է. “Ի սկբանե քո ելակետն է սխալ, խնդրի նկատմամբ քո մոտեցումն է սխալ” Սակայն, նա չի պարզաբանում, թե այդ որ մոտեցման մասին է խոսքը: Կից նկարը պատկերավոր ձևով ներկայացնում է, թե ինչ ի նկատի ունի Հովակիմ Զաքարայնը իր մտքում: Իսկ եթե ավելի լուրջ, ապա 2005թ-ին գերմանացի կենսաբան Walter Neupert-ը մի նամակ հրապարակեց Biological Chemistry ամսագրում, որտեղ կարծես, պարզաբանում է, թե այդ ինչ “սխալ մոտեցման” մասին է խոսքը գնում: Walter Neupert-ը տարակուսելով գրում է. “Խորհելով, թե որքան նման են դինամիկ սպիտակուցային կառուցվածքները մարդկանց կողմից կառուցված մեքենաների հետ մենք հակված ենք մտածել, որ նրանք էվոլյուցիոն պրոցեսների արդյունք են: Մոլեկուլյար մեքենաները, որոնք չնայած հաճախ այդպես թվում են, կառուցված չեն ձեռքի տակ եղած նախագծով: Սակայն, կենսաքիմիկոսները և մոլեկուլյար կենսաբանները (և շատ գիտնականներ այլ ոլորտներից) սովորել են մտածել ինչպես ինժեներները, նրանք ձգտում են “հայտնաբերել կառույցի նախագծերը”, սակայն նախագծեր գոյություն չունեն …“Կենսաբանության մեջ ոչինչ իմաստ չի կրում, բացի էվոլյուցիայի լույսի ներքո”: Մենք գիտենք, որ Դոբժանսկին (1973) պետք է ճիշտ լինի, սակայն մեր միտքը, չնայած լինելով մտածողության արդյուք, ցանկանում է մտածել, ինչպես ինժեներները”:1
Նկատենք, որ վերոհիշյալը ընդամենը նամակ է` կարծիք է, այլ ոչ թե գիտական աշխատություն: Այնուամենայինվ, արդյո՞ք գոյություն ունի գեթ մեկ գիտական աշխատություն, որն փաստացի ցույց կտար, որ մոլեկուլյար նանոմեքենաները էվոլյուցիոն պրոցեսների (չուղղորդվող պրոցեսների) արդյունք են:
1996թ-ին ԱՄՆ-ի Չիկագոյի համալսարանի մոլելուլային կենսաբան Ջեյմս Շապիրոն National Review-ում ասում է “Կենսաքիմիական կամ բջջային համակարգերի դարվինյան էվոլյուցիայի մանրամասն բացատրութուններ գոյություն չունեն, բացի ցանկալի որոշ սպեկուլացիաներից”:2 Նմանապես 2001թ-ին կենսաքիմիկոս Ֆրանկլին Հարոլդը խոստովանեց. “Մենք պետք է ընդունենք, որ գոյություն չունի կենսաքիմիական որևէ համակարգի դարիվինյան էվոլյուցիայի մանրամասն բացատրություն, բացի մի շարք ցանկալի սպեկուլացիաներից”:3
1996թ-ին ԱՄՆ-ի Լիհա համալսարանի կենսաքիմիկոս պրոֆեսոր Մայքլ Բիհին գրում է. «Մոլեկուլային էվոլյուցիան գիտական հիմքեր չունի: Չկա գիտական որևէ աշխատություն, օրինակ՝ հեղինակավոր պարբերագիր, մասնագիտական հանդես կամ գիրք, որում նկարագրվի, թե ինչպես է բարդ կենսաքիմիական որևէ համակարգում մոլեկուլային էվոլյուցիա տեղի ունեցել կամ թե ինչպես կարող է տեղի ունենալ»:4
1997թ-ին կենսաբան Թոմ Կավելիեր-Սմիթը (Tom Cavalier-Smith) խոսոտովանեց. “Դիտարկելի բարդության այս դեպքերից [կենսաքիմիական համակարգերի] և ոչ մեկի համար էլ գոյություն չունի էվոլյուցիոն հավանական քայլերի մանրամասն և հասկանալի բացատրություն”:5 2013թ-ին ապրիլին Nature ամսագրում ԴՆԹ-ի հայտնաբերման 60 ամյակին նվիրված հոդվածում ասվում է “Մենք ամբողջապես չենք հասկացել, թե ինչպես է էվոլուցիան գործում մոլեկուլյար մակարդակում…և հաճախ հստակ չէ, թե ընտրություն ինչպես է գործում մոլեկուլյար մակարդակում”:6
Հովակիմ Զաքարյանի այն առարկությունը թե իմ բերված հոդվածները որևէ կապ չունեն իմմեկնաբանությունների հետ պարզապես իրականությանը չի համապատասխանում:
2009թ-ին տպագրված “Information and Entropy – Top-Down or Bottom-Up Development in Living Systems” գիտական աշխատության մեջ եզրակացվում է, որ ԴՆԹ/Ի-ՌՆԹ/ռիբոսոմ/ամինաթթու/սպիտակուց/ԴՆԹ պոլիմերազան/ “Չնվազող Բարդության” մեքենաների շղթայական կապի առաջացման համար Բանականությունը նախապայման է: Գիտական այս հոդվածում ասվում է. “Բանական նախագծողը անհրաժեշտ է, որպեսզի ինֆորմացիան ներդնի կենսաքիմիական համակարգում: Չնայած, որ ժամանակակից շատ գիտնականներ, այս եզրակացությունը չեն ընդունում փիլիսոփայական պատճառներից ելնելով: Այնուամենայնիվ, Դա տրամաբանական հետևանք է այն թերմոդինամիկական փաստարկի, որն ներկայացվել է այս հոդվածում”:7
Ավելին, Լիհա համալսարանի կենսաքիմիկոս Մայքլ Բիհին գրում է. “Բազմաթիվ կենսաքիմական համակարգեր կառուցված են: Դրանք ոչ թե կառուցվել են բնության օրենքների կողմից, ոչ թե` պատահականությամբ կամ անհրաժեշտությամբ, այլ եղել են ծրագրված…Կյանքը երկրի վրա` իր հիմնական մակարդակով, իր ամենակենսական մակարդակով, բանական գործունեության արդյունքն է”: Այնուհետև նա ավելացնում է. “Տասնյակ հազարավոր մարդիկ իրենց կյանքը նվիրաբերել են լաբորատոր հետազոտություններին այն բանի համար, որ բացահայտեն այդ գաղնիքները: Բոլոր ջանքերը ներդրվել են բջջի ուսումնասիրման համար, որն հստակ հաստատել է միակ եզրահանգումը` ՆԱԽԱԳԻԾ (DESIGN): Եվ այդ արդյունքը այնքան ակնհայտ է, որ դա պետք է դիտարկել, որպես կարևորագույն բացահայտումներից մեկը գիտության պատմության մեջ: Եվ հակառակ այս ամենի տարօրինակ բան է տիրում` ամոթալի լռություն, իսկ երբ հրապարակայնորեն քննարկվում է բջջի գերբնական բարդության հարցը, ապա ներկաների շնչառությունը դժվարանում է”:8
Էդգար Թամարյան, Ճարտարագետ (ՀՊՃՀ)
INTELLIGENT DESIGN & SCIENCE 